“Ik heb honger,” zei ik als kind weleens. Mijn moeder antwoordde dan: “Dat moet je niet zeggen, want alleen in Afrika hebben ze honger. Je kan zeggen: ik heb trek.” We denken altijd dat honger alleen voorkomt in Afrika; toch zijn er ook in Nederland mensen die honger lijden. Er zijn meer dan 900.000 mensen die onder de armoedegrens leven en dat aantal neemt alleen maar toe vanwege alle stijgende prijzen. Daarom lijkt het best cru om te zeggen dat het verstandig is om honger te lijden. Toch is dat een goede gewoonte volgens de islamitische theoloog en jurist al-Ghazali (450-505 AH), moge Allah hem Zijn Genade schenken.
Hij schrijft in zijn grote werk Ihya Ulum ad-Din, de herleving van de religieuze wetenschappen, dat het geen kwaad kan om zo nu en dan vrijwillig een beetje honger te lijden om je hart te zuiveren en je geloof te versterken.
De twee begeerten
Het gaat in deze natuurlijk om zelfbeheersing, waar Al-Ghazali een meester in was. Hij gaat in het deel ‘De overwinning op de twee begeerten’ uitgebreid in op de twee grote begeerten – eten en seks – en noemt ze rampzalig als ze de overhand krijgen.
Volgens de grote geleerde kan gulzigheid en overdadig eten ons geloof enorm verzwakken omdat de maag de bron is van begeerten. Geef je toe aan je gulzigheid wat eten betreft, dan volgt daarna de seksuele drift. Als de hunkering naar eten en seks zich eenmaal meester van je gemaakt heeft, dan volgt het verlangen naar rijkdom en vervolgens roem. Als de ene behoefte vervuld is, ontstaat er een nieuwe behoefte. Nooit zal je verzadigd zijn. Hierdoor kun je allerlei ziekten van het hart oplopen zoals trots, opschepperij, jaloezie, haat etc. Dit alles begint met te veel eten; het zet de deur open voor andere begeerten.
Alles met mate
Nu vraagt de islam niet om je begeerten te onderdrukken, maar het wordt wel van je verwacht om ze in goede banen te leiden, om matig te zijn en balans te houden. Begeerten zijn inherent aan onze menselijke natuur en we mogen eraan toegeven, zolang we het binnen de perken houden. We hoeven niet het hele jaar te vasten en het is niet de bedoeling dat we vrijgezel blijven. Toen sommige metgezellen van de Profeet ﷺ weigerden om te trouwen vanwege hun vroomheid, was hij misnoegd en waarschuwde hen dat dit niet de weg van de soennah (de gewoonte van de Profeet ﷺ ) was.
Dat wordt duidelijk uit de overlevering waarin drie mannen naar de huizen van de vrouwen van de Profeet ﷺ kwamen en vroegen hoe hij Allah aanbad. Vervolgens meenden ze dat hun eigen aanbidding niets voorstelde. De een zei toen: “Ik zal vanaf nu elke nacht de hele nacht bidden.” De ander zei: “Ik zal het hele jaar door vasten en mijn vasten niet verbreken.” De derde zei: “Ik zal uit de buurt blijven van vrouwen en ik zal nooit trouwen.”
Allah’s Boodschapper ﷺ kwam naar hen toe en zei: “Zijn jullie degenen die zus en zo gezegd hebben? Bij Allah, ik ben onderdaniger aan Allah en ik vrees Allah meer dan jullie. Toch vast ik en verbreek ik mijn vasten, en ik slaap, en ik trouw vrouwen. Degene die daarom mijn voorbeeld niet volgt wat het geloof betreft, is niet één van mij(n volgelingen). (Al Boechari)
De islam zegt ‘ja’ tegen het huwelijk en wijst het celibaat of extreem ascetisme af. We worden in onze behoeften voorzien, of het nu om voedsel of intimiteit gaat. Allah kent de mens van binnen en van buiten, Hij heeft onze geschapen. We moeten niet overdrijven door constant onze nafs (ego) te volgen, of juist door onszelf altijd van alles te ontzeggen.
Honger lijden is dan ook niet hetzelfde als jezelf uithongeren, zoals anorexia-patiënten dat doen. Ik heb in mijn leven verschillende vriendinnen gehad die aan anorexia leden. Het is een psychische ziekte. Zij leden bewust honger en dachten dat ze zichzelf daarmee onder controle hadden. Maar in feite werd hun leven totaal beheerst door het concept ‘eten’. En wel in die mate dat zij geen reëel beeld meer van zichzelf hadden en dachten dat ze heel dik waren terwijl ze vel over been waren en het risico liepen om te sterven van de honger.
Obesitas versus honger in de wereld
Er zijn echter nog veel meer ziekten in de wereld die gaan over een gebrek aan zelfbeheersing rondom het thema ‘voedsel’. Zoals boulimia, waarbij iemand het ene moment overgeeft aan vreetbuien om vervolgens alles weer uit te spugen. En in deze tijd wordt ook obesitas als een ziekte beschouwd. In Nederland lijden zo’n 100.000 mensen aan obesitas en wereldwijd gaat het om anderhalf miljard. Tegenover de zwaarlijvigen staan 828 miljoen mensen in de wereld – veelal kinderen – die honger lijden.
In de vijfde eeuw stelde al-Ghazali al voor om vaker bewust honger te lijden. Hoe pijnlijk is het dan om te constateren dat in de 21ste eeuw mensen omkomen van de honger terwijl er aan de andere kant van de wereld mensen ernstig ziek worden en sterven omdat ze zich hebben ‘volgevreten’?
Wetenschap
Al-Ghazali sprak met name over de directe gevolgen van overmatig eten. Wetenschappelijke studies tonen aan dat je door je zwaarlijvigheid ook op de lange termijn een verhoogd risico loopt op ernstige ziekten zoals diabetes, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten of kanker. Het is zelfs zo dat baby’s 35 % meer kans maken op hartfalen als hun moeder overgewicht heeft bij de geboorte. En wie meer dan 2.100 calorieën per dag eet, heeft twee keer zoveel kans op geheugenverlies.
Het probleem in deze tijd is overigens niet alleen obesitas; de meeste mensen eten teveel en te vaak en ook nog eens ongezond en/of niet gebalanceerd. In Nederland zeggen we: “Je bent wat je eet.” Wat je eet, zegt m.a.w. iets over je fysieke, psychologische en spirituele toestand. Ik mag mezelf daarom ook wel onder de loep nemen wat eten betreft, want ook al eet ik mijn buikje niet vol, tóch overkomt het me nog te vaak, dat ik tussendoortjes eet. Op de een of andere manier kan ik het niet laten. Ik snak naar een snack. En daarna voel ik me schuldig. Wat zegt dit dan over mij?
Misschien kan ik, in plaats van dat ik mij te neer laat slaan door schuldgevoelens, beter luisteren naar het voorstel van al-Ghazali. Hij kan ons veel leren over zelfbeheersing m.b.t. eten op basis van zijn islamitische kennis, persoonlijke ervaring en interpretatie.
De voordelen van vrijwillig honger lijden
Als theoloog en filosoof met een zeer georganiseerde geest, bracht Al-Ghazali de voordelen van honger lijden onder in 7 categorieën.
1. Spirituele helderheid
Honger geeft je spirituele helderheid en basiera, diepe inzichten. We weten dat als je verzadigd bent, je niet meer zo helder kunt denken. Al-Ghazali zegt daarom: neem geen beslissingen als je maag zo vol is dat je nauwelijks adem kunt halen, want dan zal er mist in je hoofd zijn, waardoor je niet goed in staat bent naar je hart te luisteren.
De geleerde haalt hiertoe een overlevering aan van de Profeet Mohammed ﷺ met het advies om je maag voor een deel leeg te laten.
De Boodschapper van Allah ﷺ zei: “De zoon van Adam kan geen erger vat vullen dan zijn maag. Het is voldoende voor hem als hij een paar happen neemt om zijn rug recht te houden. Als hij dat niet kan, mag hij zijn maag met een derde vullen met voedsel, een derde met drinken en laat hem een derde deel vullen met zijn adem.” (Tirmidhi)
2. Honger versterkt de spirituele connectie met je Schepper
Door overmatig te eten, word je zowel op fysiek als wel op spiritueel vlak slomer en zwakker. Je zult niet in staat zijn om de zoete smaak van het gebed te proeven. Terwijl dat als je je maag leeg laat, je hart zachter en ontvankelijker zal worden voor een intiem gesprek (moenajaat) met je Schepper. Jouw heldere geest zal de connectie met Allah inniger maken en jouw aanbidding en dhikr (gedenken van Allah) een boost geven.
Te veel eten of constant tussendoortjes eten, kan net als drugsgebruik een verslaving worden. Eten kan er net als drugs, drank of gokken voor zorgen dat we ons tijdelijk prettig of euforisch voelen doordat er gelukstofjes worden aangemaakt zoals dopamine. De middenhersenen in het brein slaan die positieve ervaring op in het geheugen. Als we dan een keer emotioneel instabiel of vermoeid zijn, kan het verlangen naar dezelfde positieve ervaring moeilijk te weerstaan zijn. We kunnen deze neigingen echter leren beheersen door bewust honger te lijden. Als ontzag, nederigheid, godsvrees en berouw de sleutels zijn van de poorten van het Paradijs, dan is honger als het kloppen op die poorten.
3. Honger breekt je ego
Het derde voordeel van honger is dat het jouw ego nederig maakt en sporen van arrogantie uitwist. Meestal zit ons ego aan het stuur, maar als we bewust honger lijden, zijn wij ons ego de baas. Dat is ook één van de reden dat we ons in de maand Ramadan zoveel meer verbonden voelen met Allah. Honger breekt ons ego. Als gevolg daarvan voelen we onszelf milder en lichter.
In een prachtige hadieth (ovelevering) biedt Allah de Profeet Mohammed ﷺ aan om de vallei van Mekka in goud om te zetten toen hij honger leed, maar hij zei: “Nee, ik heb liever de ene dag honger terwijl ik de dag erop verzadigd ben. Want als ik honger heb, ben ik geduldig en nederig en als ik verzadigd ben, ben ik dankbaar.” (Tirmidhi)
Als je hongerig bent, is je staat van zijn anders dan wanneer je vol zit. De Profeet ﷺ had de vallei vol met goud kunnen accepteren, maar gaf er de voorkeur aan om de enerzijds geduldig en nederig te zijn en anderzijds dankbaar.
4. Honger maakt je sterker
Als je geduldig bent en blijft tijdens rampen, zoals de profeten dat deden, dan zal dat jou naar het Paradijs leiden. Het is niet toegestaan om onszelf pijn te doen, maar we mogen wel bewust een beetje ‘honger lijden’, want dit zal ons lichamelijk en geestelijk sterker maken. Je zult ook meer empathie en genade voelen voor anderen (die honger lijden). Het enige wat je hoeft te doen, is het eten te laten op het moment dat je eigenlijk wel zou willen eten. Is dat niet een poging waard?
Als je verzadigd bent, ben je in een staat van ghaflah (het vergeten of veronachtzamen van Allah en je oorsprong) en dan ben je je niet bewust van de pijn die een hongerige voelt. We kunnen teruglezen in de sierah (de weg) van de Profeet ﷺ dat hij en de gelovigen extreem honger hebben geleden gedurende de drie jaar dat ze werden geboycot in Mekka door hun eigen stamleden vanwege hun geloof in de ene en enige God. De honger was zo erg dat ze de bittere bladeren van de bomen aten.
Ook in Medina maakten de gezinsleden van de de Profeet ﷺ en zijn metgezellen periodes mee waarin ze niets hadden om te eten. Het was zelfs zo erg dat Aboe Hoerayra regelmatig vreesde dat hij zou omkomen van de honger. De gelovigen waren gewend om een steen rond hun middel te dragen tegen de honger. De Profeet ﷺ droeg zelfs twee stenen om zijn middel. Het maakt ons duidelijk dat hij geen leider was die zichzelf vol propte, terwijl zijn volk honger leed.
5. Honger temt begeerten
Een van de grote voordelen van honger is dat het de begeerten temt die kunnen leiden naar ongehoorzaamheid en zonden. Met honger beheersen we ons ego dat ons aanmoedigt om te zondigen. Honger helpt om jezelf te temmen.
Al-Ghazali schreef over het belang van het weerstaan van begeerten in zijn boek ‘De twee begeerten weerstaan’, dat deel uitmaakt van het meesterwerk Ihya Ulum ad-Din (De herleving van de religieuze wetenschappen) over de volgende overlevering:
“De Profeet ﷺ raadde aan om te vasten om iemands libido te verlagen. Abdullah bin Masoud (Allah is tevreden met hem) vertelt:
We waren samen met de Profeet ﷺ toen we jong waren en niet veel bezaten. Daarom zei de Boodschapper van Allah ﷺ: “O jonge mensen! Wie van jullie ook kan trouwen, zou moeten trouwen, want het helpt hem om zijn blik neer te slaan en zijn kuisheid te bewaken. En wie niet in staat is om te trouwen, zou moeten vasten, want vasten vermindert de lusten.” (Al Boechari)
Het huwelijk is de enige halal uitlaatklep voor seksuele begeerten. Als je niet kunt trouwen, kun je niet zo maar je begeerten aan de kant schuiven. Daarom moet je een manier vinden om ze te beheersen en te verminderen. Vasten is hierbij een oplossing omdat het je helpt je lusten te beheersen, terwijl eten het tegenovergestelde effect heeft.
6. Zo licht als een veertje
Als je weinig eet, kan je lichaam zo licht aanvoelen als een veertje, wat het mogelijk maakt om tahajjoed (het nachtgebed) met khoeshoo (aandacht) te bidden. Als je na maghrib weinig tot niets meer eet, wordt het verrichten van de qiyyaam (het staan in het gebed) makkelijker voor je, slaap je beter en kun je je beter concentreren. Je zult overvallen worden door loomheid en zwaarte en je zal moeite hebben om je te focussen als je ‘s avonds laat nog zit te snacken. Zorg ervoor dat je fit genoeg bent om ibaadah (aanbidding) te verrichten.
Ook overdag is het aangeraden om lichte maaltijden te nemen en niet de hele dag door te eten. In deze tijd maken we ons er vaak schuldig aan dat we de hele dag door snacken. Zoals eerder gezegd, heb ik hier zelf ook last van. Het verlangen om iets in onze mond te stoppen, onze behoefte aan zoetigheid of juist iets hartigs is zo groot, dat we dat maar moeilijk kunnen weerstaan. We lijken het ook normaal te vinden om een koekje bij de koffie te nemen en bij de thee, en zelfs om te gaan graaien als er koekjes op een schaal liggen in het kader van de gastvrijheid. Het lijkt erop dat we leven om te eten in plaats van dat we eten om te (over)leven.
7. Geld besparen
Als je minder eet, geef je ook minder geld uit aan eten. Je vermindert je financiële lasten in een tijd waarin de kosten voor energie en levensonderhoud de pan uitrijzen. De Profeet ﷺ was het gewend om te eten wat er beschikbaar was. Aicha zei dat er soms drie maanden voorbij gingen zonder dat het vuur aanging in hun huis, simpelweg omdat er niets was om te koken. Ze aten dan dadels die in water waren geweekt.
Het dieet volgens al-Ghazali:
Al-Ghazali had zijn eigen dieet dat sommige groeperingen nog steeds volgen. Het is geen profetisch dieet, het is gebaseerd op zijn ervaring. De geleerde heeft het over vier niveaus van diëten.
- Het hoogste niveau is: alleen eten om te kunnen overleven. Dat wil zeggen: als je niet eet, is je leven in gevaar. Dit is volgens al-Ghazali de gewoonte van de siddiqoen, de waarheidslievenden. Zij zijn liever zwak van de honger dan sterk van het vele eten. (Ihya’ , Vol. 3, p. 111)
- Als je niet in staat bent om het eerste niveau te bereiken, streef dan naar het tweede niveau. Dat bereik je als je je maag gedurende één etmaal met een derde vult, wat neerkomt op maximaal tien happen voedsel.
- Als dat ook te zwaar is, probeer dan het derde niveau te halen, wat neer komt op twintig happen per 24 uur. (Ihya` , Vol. 3, p. 112)
- Het laatste en vierde niveau komt neer op maximaal 40 happen of het minimale waarmee je iemand zou voeden in de Ramadan. Als je meer eet, beschouwt al-Ghazali je als iemand die te veel eet. Waarbij hij nog wel opmerkt dat dit over de gemiddelde mens gaat.
Eet pas als je honger hebt
Zelf vind ik dit dieet erg zwaar; niet op de maag maar voor mijn ego. Daar heb ik de discipline niet voor. Maar de geleerde geeft ook nog een bonus-advies dat mij wel aanspreekt. Namelijk, dat je pas eet als je honger hebt. Hij waarschuwt er wel voor dat wij trek (al joe’oel kadhib oftewel nephonger) niet moeten verwarren met echte honger (al joe’oes sadiq). Je hebt honger als je geen energie meer hebt, bijvoorbeeld om te bidden. Dat is volgens hem het moment dat je gaat eten. Vanzelfsprekend eet je dan gezond en geen junk food of bewerkt voedsel. Want ook dat zal invloed hebben op de kwaliteit van de aanbidding.
Het zal voor ons niet meevallen om al-Ghazali’s voorbeeld te volgen, omdat we over het algemeen gewend zijn om veel te snoepen en te snacken. We verbinden eten vaak met gezelligheid, maar ook met beloning, straf en liefde. Hoe vaak zien we niet dat moeders hun kind een koekje of snoepje geven zodat het zich koest houdt? Of we dreigen naar een kind dat het zonder eten naar bed gaat als het stout is? Hoe vaak troosten we onszelf wel niet bij gebrek aan liefde en gezelligheid met troostvoeding zoals chocolade?
Onze connectie met Allah
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze connectie met Allah sterker wordt en ons hart zuiverder, zachter, ontvankelijker?
Misschien kunnen we elkaar als familieleden of vrienden aanmoedigen om minder te snacken, of op zijn minst overgaan op gezonde snacks. Of we buigen de trek in zoet om naar iets gezonds zoets, bijvoorbeeld door een stuk fruit te nemen in plaats van een snoepje. Misschien kunnen we onze kinderen alleen snoep geven in het weekend of als er een feestje is en dan zelf natuurlijk wel het goede voorbeeld geven. Of dat we vaker vasten zoals de Profeet ﷺ dat deed, te beginnen met de drie zogenoemde witte dagen – de 13e, 14e en 15e van de maand van de maankalender, of op één van de soennah dagen in de week waarop de Profeet ook vastte, zoals de maandag of de donderdag.
Voor mij persoonlijk zou het om te beginnen goed zijn om wekelijks een dag te vasten in de wintermaanden. Of om mijzelf vaker te beheersen als ik weer eens de neiging heb om tussendoortjes te eten. Of om na 20.00 uur niets meer eten en dan rond 10.00 uur pas te ontbijten. Het is bijna Ramadan en de maanden ervoor zijn uitermate geschikt om te oefenen.
Wat lijkt jou het makkelijkst om mee te beginnen?
Heb jij wellicht andere ideeën? Laat het ons weten in de comments.
Geïnspireerd op www.utrujj.org. Hoofdafb. pexels.com
