Religiewetenschapper en filosoof Kamel Essabane is al ruim vijftien jaar actief als schrijver en initiatiefnemer in en voor de moslimgemeenschap. Zijn meest recente projecten zijn het Moslim Archief en het filosofieboek De Zoon van de Gazelle. Ik spreek met hem over zijn indrukwekkende schrijfreis.
Kamel Essabane
“Mijn bewustzijn als moslim begon in de puberteit. Ik had grote twijfels over islam als geloof en heb, na aan het atheïsme te hebben gesnuffeld, het voor mezelf moeten herontdekken. Soms zie ik mezelf als een soort ‘born again moslim’, maar dan in spirituele zin, zonder dogmatisme of de illusie dat er één ware islam bestaat. Ik ontdekte dat de islam een rijke filosofische en mystieke traditie (het soefisme) kent.
Toen mijn overtuiging groeide, kreeg ik behoefte aan een gemeenschap om me heen. In de plaatselijke moskee vond ik niet de diepgang die ik zocht. Daarvoor kon ik gelukkig wel terecht bij de Rotterdamse studentenvereniging Avicenna. Ik werd uitgenodigd om hun lezingen en tafsir-lessen te volgen. Ik maakte er voor het eerst kennis met leeftijdgenoten met een meer strikte beleving van islam, die vooral op de regels zaten. Zelf zat ik meer op de beleving van universele waarden en deelde dat met vele andere studenten. Ook toen al voelde ik de noodzaak om de diversiteit binnen de moslimgemeenschap te benoemen. Dat is wel een soort roeping die ik als een rode draad in mijn leven zie terugkomen.
Nederlandse moslims
Toen het platform ‘Wij Blijven Hier’ werd opgericht in 2005 heb ik het met interesse gevolgd en twee jaar later mezelf aangemeld als schrijver. Ik kende de oprichters al uit mijn netwerk en mocht een proefstuk schrijven. Vanwege het open karakter van het platform kon ik experimenteren met onderwerpen en schrijfstijlen en werd ik steeds sterker in het verwoorden van zaken die moslims aangaan. Ik zie dat de jongere generatie nu hetzelfde doet met Youtube-filmpjes, als nieuwe manier om aandacht te vragen voor wat er in de hoofden van Nederlandse moslims leeft. Op die manier blijft ‘Wij blijven hier’ een playground voor jong talent uit de Nederlandse moslimgemeenschap.
Vervolgens bracht een specifieke missie mij in 2010 op het pad van nieuwemoskee.nl. Dit platform had een inhoudelijke redactie met een religiewetenschappelijke en theologische achtergrond en er was specifiek ruimte voor kritische geluiden vanuit de moslimgemeenschap. Deze kwamen tot uiting in de vorm van kwalitatief sterke opiniestukken en verdiepende artikelen. De slogan was: ‘Kritisch. Verfrissend. Genuanceerd’. Ik heb er geleerd om goede columns te schrijven en bewuster na te denken over wat ik wilde publiceren. Inhoudelijk kon ik er mijn theologische en filosofische nuanceringen kwijt. Helaas liep op een gegeven moment het aanbod aan artikelen snel terug en is een deel van de redactie overgestapt naar Nieuwwij, wat ook een mooi platform is.
Relevant blijven
Hoe moeilijk het is om in een vrijwilligersorganisatie continuïteit te garanderen, zie ik ook bij Fahm, dat in 2014 werd opgericht door initiatiefnemers Anne Dijk, Arnold Yasin Mol en mijzelf. Het is echt een opgave om relevant te blijven in een wereld waarin zoveel gratis materiaal beschikbaar is. Ik zie ook steeds duidelijker hoe iedereen in zijn eigen islam-bubbel zit en hoe moeilijk het is om mensen buiten je eigen bubbel aan te spreken. En dat is precies wat nodig is, dat we in onze eigen bubbel een ander geluid laten horen. Om ons zo met andere werelden te kunnen verbinden.
Essabane: “Het is echt een opgave om relevant te blijven in een wereld waarin zoveel gratis materiaal beschikbaar is.”
Ik ben duidelijk van de ‘generatie 2001’ die, toen er na de aanslagen heel veel negatieve aandacht voor de islam was, energiek aan de slag ging met onze kant van het verhaal. Maar hoe mooi alle initiatieven ook zijn, na de ups komen toch ook altijd de downs. En dat is ook eigenlijk heel logisch. Als je ouder wordt, krijg je meer verantwoordelijkheden en zorgen en dat heeft invloed op de tijd en energie die je als vrijwilliger kunt investeren.
Werelden bij elkaar brengen
Het schrijven van het boek De zoon van de Gazelle was een samenwerking met filosofe en schrijfster Sabine Wassenberg. Het boek wordt goed ontvangen door zowel moslims als andersdenkenden en het boek is genomineerd voor de prijs van beste filosofische kinderboek 2022. Wat mij opvalt zijn de zorgen die worden uitgesproken. Vanuit de niet-moslim-hoek komt soms de vraag of het boek niet te islamitisch is. Vanuit de moslim-hoek is er juist de zorg of het wel islamitisch genoeg is. Het was een mooie uitdaging om die werelden bij elkaar te brengen.
Het idee heerst dat er maar één bepaalde visie van de islam bestaat die per definitie botst met andere visies op het leven. Ik zet daar altijd tegenover hoe divers de islam is en wij als moslimgemeenschap zijn. En dat we meer overeenkomsten met andere levensbeschouwingen hebben dan verschillen. Ook zijn we sterker als we ons open opstellen en in principe niemand uitsluiten.
Mijn vrijwilligerswerk zie ik als islamitisch geïnspireerd. Ik wil mijn medemoslims niets voorschrijven, ik wil inclusief zijn. Meningen hoeven niet zwart/wit te zijn. We hoeven als moslimgemeenschap ook niet hard tegen hard te gaan en elkaar te verketteren. Dat leidt alleen maar tot zinloze ruzie en sektarisme. Tegelijkertijd zijn we als moslims niet kleurloos, je kunt op een respectvolle manier van mening verschillen. Zo komt er meer begrip voor elkaar. En zelfs dan blijft het een delicate evenwichtsoefening tussen kritisch en verbonden zijn.
Blik op verleden en de toekomst
Het Moslim Archief dat in 2022 werd gelanceerd, wordt breed gedragen door een divers team met veel verschillende achtergronden. De afgelopen jaren groeide het besef dat onze ouders en grootouders er straks niet meer zijn. De urgentie is groot om nu het nog kan zoveel mogelijk materiaal uit hun pionierstijd verzamelen. Want anders is de kans groot dat het materiaal wordt weggegooid of de verhalen in de vergetelheid raken.
Er zijn al nationale documentatiecentra voor de katholieke, protestantse en joodse geloofsgemeenschappen. Het is van belang dat we nu ook een ruimte creëren voor ons eigen verleden als moslims in Nederland. Het verleden werkt immers door in de toekomst. Veel mensen beseffen niet hoe moslims via de voormalige koloniën Indonesië, Suriname en Zuid-Afrika volop onderdeel waren van de Nederlandse geschiedenis, al was de gelijkwaardigheid ver te zoeken.
Nog verder terug in de tijd werkten de Nederlanders in hun onafhankelijkheidsstrijd al samen met de sultans van Marokko en het Ottomaanse Rijk in de strijd tegen de Spanjaarden. Het vastleggen van al deze geschiedenissen en recentere verhalen kan bijdragen aan het voeden van het collectieve geheugen en het besef dat moslims geen bedreiging noch een verrijking zijn, maar juist een onlosmakelijk onderdeel van Nederland.”
