Al-Khidr? Of het Lot? Heb jij je ooit afgevraagd hoe het zit met Al-Khidr عليه السلام de mysterieuze figuur in de Koran bij wie de Profeet Moesa عليه السلام in de leer ging? Was hij een profeet, een mentor, een geleerde of iets anders?
Was je, net als ik, verrast dat, behalve dat hij meer kennis had en wijzer was, hij – achteraf gezien – ook barmhartiger bleek te zijn dan een profeet die Allah naar de mensheid zond? Zelf vroeg ik me ook af waarom van alle profeten en boodschappers Moesa was uitverkoren om de mystieke en wijze Al-Khidr te ontmoeten. En wat was de reden dat de Profeet Moesa عليه السلام persé naar die ene plek terug moest waar de twee zeeën elkaar ontmoeten of samenvloeien om zijn meester te ontmoeten?
Uniek verhaal
Vast staat dat dit bijzondere verhaal – dat opgetekend staat in soera Al Kahf – afwijkt van alle andere verhalen in de Koran. Waarom?
Het verhaal van deze dienaar is in de eerste plaats mysterieus. Dat begint al met zijn naam, die overigens niet in de Koran genoemd wordt. Al Khidr betekent ‘de groene man’. Volgens een hadith uit Al Boechari werd hij zo genoemd omdat hij ooit op een wit, dor land zat, dat vervolgens weelderig groen werd vanwege de vegetatie nadat hij er op had gezeten.
Ook is het verhaal van de ontmoeting tussen Moesa en Al Khidr uniek, omdat het over kennis gaat die niet wetenschappelijk verklaard kan worden. Het is geen kennis van profeten die gebaseerd is op openbaring. Het gaat eerder om bovennatuurlijke kennis, verborgen voor de gewone mensheid.
Het Lot
Wij mensen stellen vragen als: ‘Waarom heeft God het kwaad, armoede, ellende, oorlogen en ziekten geschapen?’ Of: ‘Waarom sterven kinderen?’ Of ‘Hoe werkt het Lot eigenlijk?’ We weten weinig tot niets over ons eigen Lot of dat van anderen. Natuurlijk hebben we er een zekere invloed op door goede daden of juist slechte daden te verrichten, maar uiteindelijk weten we niet wat ons te wachten staat.
Welnu, uit het verhaal blijkt echter dat deze mysterieuze ‘dienaar van onder Onze dienaren’ van Allah wèl toegang had gekregen tot deze verborgen kennis.
En niet alleen dat: hij had ook toestemming gekregen om in te grijpen. Daarom wordt weleens gezegd dat de ‘dienaar onder Onze dienaren’ de belichaming’ is van het Lot – in de vorm van iemand die tot ons spreekt en ons leidt.
Barmhartigheid en kennis
De belangrijkste karaktereigenschap van ‘het Lot dat tot ons spreekt’ is dat van barmhartigheid en kennis, waarbij barmhartigheid niet voor niets als eerst genoemd wordt, zoals we kunnen lezen in de Koran:
“Toen vonden zij een dienaar van onder Onze dienaren, aan wie Wij Barmhartigheid van Onze Zijde gegeven hadden en Wij hadden hem van Onze Zijde kennis bijgebracht.” (Koran, 18:65)
Moesa عليه السلامم zei tot hem: “Mag ik jou volgen, opdat jij mij onderwijst wat aan jou van de kennis geleerd is?” Hij zei: “Hij zei: “Voorwaar, jij zult nooit in staat zijn geduld met mij te hebben. En hoe kan jij geduld hebben met wat jouw begrip niet omvat?” Hij (Moesa) zei: “Jij zult vinden dat ik, indien Allah het wil, een geduldige ben en ik zal jou in geen opdracht ongehoorzaam zijn. (Koran, 18:66-69)
Al Khidr accepteert het onder één voorwaarde: ‘Hij zei:
“Als jij mij volgt, stel mij dan geen vraag over iets vôôr ik jou er de uitleg van vertel.” ‘(Koran, 18:70)
Hoe werkt het Lot?
En hier begint deze belangrijke reis die ons uitlegt hoe het Lot werkt. Ze varen namelijk in een boot die al gammel is met aan boord slechts arme mensen en dan maakt Al Khidr de boot ook nog kapot…. Kun je je voorstellen dat de paniek uitbreekt bij de mensen aan boord? Ze lijden, ze zijn bang, verward en ze smeken. Moesa zegt:
‘Maakte jij er een gat in om de opvarenden ervan te doen verdrinken? Voorzeker, jij hebt iets raars gedaan!” (Koran, 18:71)
Hij vraagt zich af waarom iemand in hemelsnaam een boot zou vernietigen met de kans dat de mensen zouden verdrinken? Hij maakt met andere woorden Al Khidr een verwijt, net zoals wij moeite hebben met wat ons aan ellende overkomt.
‘Hoe moet ik mijn gezin onderhouden nu ik ontslagen ben?’ ‘Waarom praten de mensen slecht over me terwijl ze eerst respect hadden?’ ‘Waar heb ik dit aan verdiend?’ ‘Waarom zit ik onschuldig al die jaren in de gevangenis?’ ‘Waarom ben ik zo ziek?’ In wezen maak je daarmee niet het Lot, maar God Zelf verwijten, omdat je niet inziet wat het nut is van de beproeving.
Hij maakte een gat in de boot.
Je bent niet in staat om geduld te tonen
Al Khidr geeft het antwoord:
Hij zei: “Heb ik jou niet gezegd: ‘Voorwaar, jij bent niet in staat om geduld met mij te hebben?” (Koran, 18:72)
Dan vervolgen ze hun weg terwijl Moesa nog een keer belooft om geduldig te zijn. En dan doet Al Khidr weer iets verbazingwekkends, waarbij we opnieuw in ons achterhoofd moeten houden dat hij barmhartiger is dan begiftigd met kennis. Hij doodt namelijk ‘zo maar’ een jongen.
Moesa kan er met zijn verstand niet bij en verliest opnieuw zijn geduld. Hoewel hij een profeet is die openbaringen ontvangt, maakt hij ‘de dienaar’ opnieuw verwijten, maar nu op een scherpere toon. Net zoals wij in eerste instantie verward zouden en vervolgens zou de verontwaardiging zich meester van ons maken. We zouden het onrechtvaardig vinden. En opnieuw verzekert Al Khidr hem: “Heb ik jou niet verteld dat je geen geduld met mij zou kunnen opbrengen?”
Ze gaan weer op pad nadat Moesa vraagt of hij nog een laatste kans krijgt om geduld te tonen. Dan komen ze bij een dorp aan. De dorpelingen heten hen niet welkom en voelen ook niet de behoefte hen eten of onderdak aan te bieden, maar als Al Khidr ziet dat een muur in het dorp op instorten staat, maakt hij de muur. Dat bevreemdt Moesa, aangezien de inwoners niet hartelijk en gastvrij waren. Hij zegt: “Als jij gewild had, zou jij hiervoor zeker een vergoeding kunnen aannemen.”
We denken het beter te weten
Hij denkt het beter te weten. Hoe vaak denken wij dat ook niet. ‘Als ik jou was, dan had ik dit of dat gedaan.’ We zijn goed in staat voor anderen te denken. En dat terwijl we ons beter zorgen om onze eigen problemen kunnen maken.
Het grotere plan, de wijsheid van Allah, wordt nu duidelijk. Al Khidr geeft uitleg over de zaken die Moesa niet kon begrijpen.
Soms dringt het ineens tot ons door waarom iets gebeurde zoals het gebeurde. Dat geeft ons enorme rust, innerlijke rust en tevredenheid met het Lot dat Allah voor ons bepaald heeft. Soms begrijpen wij die wijsheid pas als de Dag der Opstanding aanbreekt. Het kwaad is relatief en ons menselijk begrip van het kwaad is gebrekkig. Wij zien namelijk niet het grotere plaatje.
Drie categorieën
Het Lot bestaat uit drie categorieën:
- Je komt er in dit leven achter dat wat jou overkomen is, beter voor je was
Het kwaad dat je treft en als kwaad beschouwt, maar dan toont Allah je dat het eigenlijk beter voor je was, omdat het je beschermde tegen een groter kwaad. Net zoals de boot die Al Khidr kapot maakte.“Wat betreft de boot: zij was van arme mensen, die op zee werkten, en ik wilde haar onbruikbaar maken, want na hen kwam een koning, die elke boot met geweld zou nemen.” (Koran, 18:79)
- Je komt niet te weten in dit leven, waarom jou iets is overkomen
De tweede categorie is het kwaad dat je treft en als kwaad beschouwt, maar dat in wezen goed voor je is, maar God openbaart het je niet in je leven. Dit betekent dus dat jij heel je leven denkt dat het slecht was. Net zoals de moeder van de zoon die door Al Khidr gedood was haar hele leven verdriet had om haar overleden zoon. Had ze in de gaten waarom het gebeurde? Had Al Khidr het haar persoonlijk verteld?
Al Khidr عليه السلام zei: ‘Wat betreft de jongen: zijn ouders waren gelovigen. maar wij vreesden dat hij hen tot dwaling en ongeloof zou dwingen. Daarom wilden wij dat hun Heer hem voor hen ruilde voor een betere zoon dan hem, reiner en meer nabij in genegenheid.’ (Koran, 18:80-81)
Het antwoord is nee. Haar hart was gebroken en ze bracht vele nachten huilend door om haar zoon die zij had gebaard en verzorgd. En dan komt er een vreemde man die hem zo maar heeft gedood en die meteen weg ging. Ze zou nooit weten dat het tweede kind een compensatie zou zijn van de eerste. Ze zou er pas op de Dag der Opstanding achter komen welke wijsheid erachter zat.
- Je weet niet eens dat het kwaad van jou is afgewend. Je hebt niets in de gaten
De derde categorie van het Lot, en dat is de belangrijkste, is het kwaad dat God van je afwendt zonder dat je op de hoogte bent van Zijn verborgen vriendelijkheid. Het goede dat Allah op je pad brengt, wat je niet (in)ziet en weet. Wisten de wezen, de zonen van de oprechte man, dat de muur zou instorten? Nee. Wisten ze dat Allah iemand zou sturen om hem te maken? Opnieuw: nee. Waren ze zich gewaar van de verborgen vriendelijkheid van Allah. Welnee! Begreep Moesa in de gaten wat het geheim was achter het rechtzetten van de muur? Zeker niet.
Laten we terugkeren naar het eerste woord dat Al Khidr (of het Lot dat tot ons spreekt) عليه السلام : “Jij zult nooit in staat zijn geduld met mij te hebben.” Wij zullen met andere woorden nooit God’s voorbeschikking kunnen bevatten.
Geduldig blijven
Wat kunnen we leren van dit verhaal in de Koran? Hoe kunnen we geduldig blijven met Zijn wilsbeschikking die we niet (kunnen) begrijpen en bevatten?
We gaan hiervoor terug naar de vragen die ik me voorheen stelde: waarom was het de Profeet Moesa عليه السلام die Al Khidr moest ontmoeten en waarom op die speciale plek waar de twee zeeën samenvloeien. De geleerden zijn het niet eens over welke zeeën het gaat.
“En (gedenk) toen Moesa tot zijn gezel zei: “Ik zal niet opgeven voordat ik de samenvloeiing van de twee zeeën bereik, of ik zal altijd doorgaan. En toen zij de samenvloeiing van beide bereikten, vergaten zij hun vis, die zich vrijelijk zijn weg in de zee zocht.” (Koran, 18:59, 60)
De vis zocht zich vrijelijk een weg naar de zee.
Het verhaal begint toen Moesa de Kinderen van Israël toesprak en één van hen vroeg wie van de mensen de meeste kennis had. Oebay ibn Ka’b heeft overgeleverd dat de Profeet Mohammed ﷺ gaat hierover:
“Moesa stond op om de Kinderen van Israël toe te spreken en werd gevraagd: “Wie van de mensen heeft de meeste kennis?” Hij zei: “Dat ben ik.” Allah wees hem terecht, omdat Moesa de kennis daarover niet aan Allah overliet. Allah openbaarde aan hem: “Er is een dienaar van Mij bij de verbinding tussen de twee zeeën die meer kennis heeft dan jij.”
Dit was de reden dat Moesa عليه السلام op reis ging en dat hij naar die specifieke plek op zoek moest gaan om daar zijn leraar te vinden. En zo zou hij leren dat er zaken zijn die we als mensen niet kunnen waarnemen, ook al voltrekken ze zich voor onze ogen. En dat er zaken zijn waarop zelfs een profeet geen invloed kan uitoefenen. Moesa had veel kennis, maar Allah had Al Khidr meer kennis gegeven. Net zoals de zeeën elkaar ontmoetten, was het ook de bedoeling dat ook Moesa Al Khidr elkaar zouden ontmoeten. Dat wil niet zeggen dat Moesa geen kennis had van het onzichtbare, maar Allah plande deze ontmoeting in om hem in alle nederigheid op zoek te laten gaan naar meer kennis.
Het was met andere woorden een les voor de Profeet Moesa عليه السلام. Her en der in de Koran corrigeert Allah op milde wijze Zijn Profeten, zoals hij ook in soera Al Kahf de Profeet Mohammed ﷺ aanspreekt met: “En zeg nooit over iets: “Ik zal het zeker morgen doen.” (Koran, 18:23) Dit was naar aanleiding van het feit dat de metgezellen de Profeet vroegen naar het verhaal van de mensen van de Grot en hij zei: “Ik zal het jullie morgen vertellen,” waarna de openbaring twee weken uitbleef.
Om de Boodschapper ﷺ te troosten, noemt Allah in de Koran hun beider verhalen, zodat hij zou begrijpen dat hij niet de enige profeet was die gecorrigeerd werd.
Vele vragen
Daarnaast symboliseert Moesa عليه السلام ons als mens met vele vragen. Ook al beloven we geduldig te zijn; als we met een probleem te maken krijgen dat we niet begrijpen, stellen we onnodig vragen in plaats van dat we wachten op wat Allah voor ons heeft voorbestemd. We weten niet wat de dag van morgen ons zal brengen en gelukkig maar dat we dit niet weten. Als we ons lot zouden kennen, bijvoorbeeld het moment van onze dood, dan zouden we nooit kunnen genieten van ons leven. In elk geval is het zwaar om geduld te tonen. Het bewijs vinden we terug in soera Al Kahf. Moesa was niet geduldig en wij zullen nooit geduldig zijn.
Vier adviezen
Er zijn verschillende adviezen in dit verhaal terug te vinden die je zullen helpen om geduldig te zijn, om Allah’s Wilsbeschikking te accepteren en het kwaad van je af te wenden.
- Doe kennis op en wees nederig in je zoektocht
- Wees je er bewust van dat Allah jou raakt met kleine beproevingen om je te redden van de grote beproevingen.
- Laat het tot je doordringen dat als God neemt, Hij (ook) geeft.
- En de vierde is: als je een vader (of de moeder) bent, weet dan dat je door het verrichten van het goede, je kinderen kunt redden.
Wat heb je daarvoor nodig?
Vertrouw op je Heer, want jouw Lot is in Zijn Handen en Hij heeft slechts het goede met jou voor. Zeg tegen jezelf: “Ik ben net zo zeker als de mensen met kennis dat Allah het goed met mij voor heeft en ik troost me met de gedachte dat ik niet in staat ben om het Lot te begrijpen.”
Neem een voorbeeld aan de mensen van de grot, een ander verhaal dat voorkomt in soera al Kahf. Het ging om een mensen die op de vlucht waren voor de vijand. Op het toppunt van hun paniek heeft God hen gered door hen meer dan 300 jaar te laten slapen in de grot. Zij smeekten:
“Onze Heer, schenk ons van Uw zijde barmhartigheid en bereid voor ons een rechte weg voor onze zaak.” (Koran, 18:10)
Victorie
Allah’s antwoord was niet dat Hij hun vijanden versloeg. Dat had Hij makkelijk kunnen doen. Maar nee, Hij redde hen door ze te laten slapen en ze uit het zicht te houden. Zij hadden ook niet om de overwinning gevraagd, maar om Genade en Leiding. Vertrouw daarom op je Heer en Hij zal hemel en aarde bewegen om jou te helpen en jou de weg te wijzen.
Uiteindelijk is dát de victorie. Het is noch gelinkt aan een vijand, noch aan een onderdrukker. Het is een overwinning van het hart. Het gaat om innerlijke vrede.
Als je dit stadium bereikt, ben je aangekomen bij het hoogste niveau van geloof. Het is in deze staat dat je niet geschokt zal zijn door de voorbeschikking van Allah, of het nu goed of slechts is. Je blijft kalm te midden van de storm. Het is in deze staat dat je Allah altijd zal danken en verheerlijken wat je ook overkomt.
Tot rust gekomen ziel
En dan, en alleen dan zul je behoren tot degenen waar Allah over spreekt in soera Al Fajr: “O tot rust gekomen ziel!” en Hij zal zeggen: “Keer terug tot jouw Heer, tevreden en welbehaagd (ontvangen door Hem). Voeg je bij Mijn (rechtgeaarde) dienaren. En treed (samen) Mijn Paradijs binnen!” (Koran, 89:27-30)
O Allah. laat ons kennis opdoen die ons tot voordeel strekt en laat ons voordeel halen uit wat u ons aan kennis onderwijst. Laat ons het goede van U denken, laat ons tevreden met U zijn, en weest U tevreden met ons.
Bron: The Beginning and the End / Part One / Mentioning the two stories of Al-Khidr and Elias, peace be upon them. The injury in distinguishing the companions – Ibn Hajar Al-Asqalani – 2275, https://www.imamghazali.org/blog/tafsir-surah-al-kahf-verses-60-82-musa-khidr, Afbeelding: pixabay.com
