Ik voel me in de wurggreep van de zogeheten pandemie van COVID-19. Maar ik wil wegblijven van het drama van angst, zorgen en stress. Daarom ben ik gaan zoeken in de islamitische bronnen naar het tegengif dat ons zou kunnen genezen. Wat kunnen we eigenlijk leren over angst en zijn remedie in de Koran en wat zeggen de overleveringen en onze geleerden daarover? Ik kwam uit op een mix van hoop, balans, realiteitszin en onthechting. 

Ik weet niet hoe het met jullie is, maar ik ontkom er niet aan. Aan de kopzorgen in deze coronacrisistijd. Het lijkt soms alsof ik de grond onder mijn voeten verlies.

Dat komt doordat ik zoveel doodsbange mensen om me heen zie. Er is massale angst voor besmetting met het virus. Of voor de dood. Of om iemand te verliezen aan COVID-19. Ondernemers maken zich grote zorgen of ze het gaan redden en werknemers zijn bang om hun baan te verliezen. Critici zijn boos omdat er steeds meer burgerrechten sneuvelen en omdat het coronavaccin mogelijk indirect verplicht wordt. Daarentegen roepen nagenoeg alle – zowel linkse als wel rechtse – politici verontwaardigd dat de overheid juist niet streng genoeg is. Zij eisen nog meer  maatregelen. Op sociale media wordt geklaagd over censuur; in de reguliere media over ‘complotgekkies’.

En ík maak me vooral druk over de extreme ongelijkheid tussen de rijken en de rest van de wereld.  Over de 85 rijkste mensen die de halve aarde bezitten en die door deze crisis alleen maar rijker zijn geworden. De afgelopen dertig jaar heeft dat ertoe geleid dat deze elite op alle fronten – de media, de banken, de politiek, de technische en de farmaceutische industrie – de macht heeft gekocht. En we proeven daar nu in deze coronacrisis de bittere vruchten van. 

De angst overheerst wereldwijd. Er is grote verwarring. En er is veel verdeeldheid. Soms worden zelfs bloedbanden of vriendschappen verbroken door meningsverschillen. Het lijkt alsof we met zijn allen in een nare film zijn beland. Al die stress en angst maken ons geestelijk kwetsbaar en lichamelijk minder weerbaar. 

Alle stress en angst die deze coronacrisis oproept, maakt ons geestelijk kwetsbaar en lichamelijk minder weerbaar

Waar zijn we bang voor?

We kunnen onze ogen en oren niet sluiten voor de informatiestroom die op ons afkomt met betrekking tot COVID-19. Maar wat is dan die angst? En hoe zorgen we ervoor dat de angst ons niet in de greep krijgt en dat we ons niet mee laten zuigen in de massahysterie? 

De Profeet ﷺ heeft gezegd: “Er zijn twee impulsen in onszelf, de ene (stem) komt van een engel die oproept tot het goede en die de waarheid bevestigt; wie hem waarneemt, laat hem beseffen dat het van God komt en Hem prijzen. Een andere impuls komt van de vijand die leidt naar twijfel en ontkenning van de waarheid en die het goede verbiedt; wie hem waarneemt, laat hem zijn toevlucht zoeken bij Allah tegen de vervloekte shaitan.” Daarna reciteerde hij de volgende aya (vers) in de Koran:

“Shaitan dreigt jullie met armoede en geeft het bevel tot immoraliteit” (Koran 2:268)

Er is heel veel waar we bang voor kunnen zijn in deze doenja, in dit wereldse leven. We kunnen bang zijn voor oorlog en terreur, voor werkloosheid en armoede, voor ziektes en voor de dood. Maar Allah maakt in de Koran duidelijk dat die angsten en zorgen ingegeven worden door shaitan (duivel) die ons van de weg wil afhouden. In deze tijd waarin we bang worden gemaakt voor een virus, is het belangrijk dat we ons níet laten leiden door angst, maar dat we op zoek gaan naar de heling van die angst. En die heling kunnen we terugvinden in رَجَاء  (rajaa’), de hoop of het vertrouwen op het goddelijke plan. 

Wees niet bang voor beproevingen, maar vertrouw op Mij, zegt Allah. Het lijkt simpel, maar we moeten er onszelf wel steeds aan blijven herinneren. Want hoe houd je hoop als er zoveel negatieve informatie op je afkomt en als zelfs je familieleden ruzie met je maken vanwege jouw andere standpunt?

Onthecht jezelf 

Raak niet te diep betrokken bij het gebeuren. Lees niet te veel nieuwsberichten, kijk niet zoveel naar het journaal op de televisie, spendeer niet uren en uren van je kostbare tijd op sociale media. We denken dat we, doordat we zelf op de hoogte blijven en anderen op de hoogte houden van het allerlaatste nieuws, iets bijdragen aan de oplossing. Nu kan bewustwording je helpen om de volgende stap te zetten, maar als je vervolgens geen stap zet, blijf je in een situatie van angst, verwarring en zorgen. Weet je niet wat je te doen staat en voel je je onzeker en gefrustreerd? Reserveer dan in elk geval elke dag tijd voor onthechting, voor je persoonlijke en spirituele groei. Zoek de natuur op en kom tot rust, zorg voor ontspanning, doe wat jou vreugde schenkt. 

Zoek de natuur op, zorg voor ontspanning en doe wat jou vreugde schenkt.

Deel het ware en goede nieuws

Deze tip is verbonden met de eerste tip. Vaak zijn we op zoek naar feiten, maar verdwalen we in een wirwar van informatie. Vaak weten we niet eens zeker of de informatie betrouwbaar is. Veel van wat er rond gaat op sociale media, maar ook in de reguliere media, is gebaseerd op aannames. Als je toch informatie deelt met anderen, onderzoek dan eerst of deze informatie op feiten gebaseerd is en niet op aannames.  

De Koran waarschuwt ons om kritisch en eerlijk te zijn. Wees daarom dankbaar als iemand je wijst op het ontbreken van bewijs of van een duidelijke bronvermelding.

“Als enig nieuws over veiligheid of vrees tot hen komt,  dan verspreiden zij het. En indien zij het aan de Boodschapper voorgelegd hadden, of aan degenen van hen die met gezag bekleed zijn, dan zouden degenen onder hen die onderzoeksbekwaam zijn er kennis van kunnen nemen. Als het niet vanwege de gunst van Allah over jullie zou zijn, en Zijn Genade, dan zouden jullie shaitan volgen, op weinigen na. (Koran, 4:83)

En als je zo nodig de mensen wil waarschuwen voor wat er gaande is, zorg er daarnaast voor dat je ook het goede nieuws deelt. Nieuws dat je bemoedigt. Hoop houdt de mens op de been.  

Vecht niet tegen de realiteit

Je kunt je overal druk over maken en het gevoel hebben dat je iets moet doen. Jij bent echter niet verantwoordelijk voor wat er in de wereld gebeurt. Jij kunt alleen in je eigen gezin, op je werk of in je vriendengroep enige invloed uitoefenen. En vaak zelfs dat niet. Je kunt meer of minder maatregelen eisen, maar vervolgens boos worden als je je zin niet krijgt, zal je slechts geestelijk en lichamelijk verzwakken. Verzet je niet tegen de realiteit. Dat is namelijk hetzelfde als vechten tegen je lot. Wat overigens iets anders is als bij de pakken neerzitten. (zie de volgende tip).

Stel je dienstbaar op  

In plaats van dat je gefrustreerd raakt dat je gezinsleden, je collega’s of je buren niet naar je luisteren, kun je je ook dienstbaar opstellen. Wees er voor ze als ze het moeilijk hebben. Doe eens lief! Doe goed! Je wordt er gelukkiger en gezonder van,  zo hebben wetenschappers bewezen. Vooral als je de goede daad bewust uitkiest en verricht. Stel wel prioriteiten, want je kunt je druk maken om vele dingen, maar je kunt niet iedereen van dienst zijn. Als je je vooral druk maakt om de oudere mensen die in de steek gelaten worden, doe dan iets voor de ouderen in je omgeving. Als je je zorgen maakt om de mondkapjes die het milieu vervuilen, organiseer dan een schoonmaakactie in de buurt. Mocht je geen organisatietalent zijn, doe het dan in je eentje  Choose your battle en ga ervoor.

Zoek je toevlucht bij Allah

De crisis heeft al voor veel leed gezorgd en het leed zal alleen maar toenemen in de komende jaren. Een land afbreken is helaas nog steeds veel makkelijker dan een land opbouwen. Toch kunnen we van alle ellende die hieruit voortkomt een les leren. Dat jij het nu zwaar hebt, dat je je zorgen maakt, dat je onderneming failliet raakt, dat je vrienden bent kwijt geraakt, is een probleem. Maar wat als je er met andere ogen naar zou kunnen kijken? Wat als je jouw ellende als een kans ziet om als dienaar dichterbij Allah te komen. Zoals Ethel Barrymore zegt: “Als het leven je op de knieën krijgt, is dat dan niet de beste positie om te bidden?”

Net zoals gemak en gunsten ons weg kunnen leiden van Allah, zorgen moeilijkheden ervoor dat je terugkeert naar het geloof of dat je je geloof verdiept.

Als je ziek in je bed ligt, is het gedaan met je onafhankelijkheid en zelfredzaamheid. Dan besef je dat er maar één is die jou daadwerkelijk kan helpen, en dat is je Schepper. Het is door je nederigheid die je op dat moment ervaart – en die jou noopt om Allah om hulp te vragen – dat je hart gezuiverd wordt en zich vult met hoop. De Profeet ﷺ  zei: “Roep Allah aan terwijl jullie er zeker van zijn dat Hij jullie zal verhoren.” (at-Tirmidhi)

En als je niet meer weet waar je het zoeken moet, of je bent gefrustreerd, of bang, zoek dan je toevlucht tot Allah tegen de vervloekte shaitan en zijn helpers in de wereld.

“Zeg: Ik zoek mijn toevlucht tot de Heer der mensen, de Koning der mensen, de God der mensen. Tegen het kwaad van de influisteraar die zich terugtrekt (bij het gedenken van Allah), die influistert in de borstkassen van de mensen, van onder de djinn en de mensen.”(Koran, 114)

Hoop is een diep verlangen vanuit het hart dat gehoord wil worden

Houd hoop

Rajaa’ (hoop) werd door de geleerde Ahmad Ibn Ajiba in zijn The Book of Ascension to the Essential Truths of Sufism omschreven als “de rust van een hart dat in afwachting is van het doelwit van zijn liefde, samengaand met de moeite die hij zich getroost om de middelen in te zetten om dat doel te bereiken. Hoop zonder moeite is vergeefse moeite en zelfbedrog.”

Hoop is een diep verlangen vanuit het hart dat gehoord wil worden. Een verlangen naar de tevredenheid en goedkeuring van Allah door toedoen van de goede daden die je verricht hebt. Of een verlangen naar de vergeving van je zonden. Het is iets waar je met je hart en in je doen en laten naar streeft. 

Hoop moedigt ons volgens de geleerde Jalal Al-Din Suyuti aan om optimistisch te zijn ten aanzien van onze vooruitzichten bij Allah. En om onze gedachten aan Allah te wijden in plaats van aan zonden of problemen. Hoop heeft een hogere standaard dan angst, want hoop wordt gedomineerd door liefde. En degenen die Allah het meest nabij zijn, houden het meest van Hem. Als we in balans willen zijn, laten we ons dan de smeekbede van de Profeet gedenken toen hij zei: “O Allah, laat mijn woorden en daden in balans zijn.” (Jalal Al-Din Suyuti in The Work of Day and Night)

De geleerde Ibn al-Qayyim gaf ook uitleg (in Steps of the Seekers) over hoe je een gebalanceerd mens kan worden: 

“Het hart is in zijn reis op weg naar Allah als een vogel waarvan het kopje liefde is en hoop en vrees zijn zijn twee vleugels. Als het kopje en de vleugels gezond en wel zijn, dan is de vlucht goed. Maar als het kopje eraf wordt gehaald, sterft het meteen. En als één of twee van de vleugels mankementen vertonen, kan de vogel niet goed meer vliegen en zal hij ten prooi vallen aan elke jager of valstrik. De vrome voorgangers hadden de voorkeur om de vleugel van vrees te versterken gedurende goede tijden waarin je op je hoede moet zijn voor onachtzaamheid, en om de vleugel van hoop te versterken in tijden van nood en als de dood nabij is.” 

Vind de balans

Het hart van de gelovige balanceert tussen hoop en vrees in zijn aanbidding, zo blijkt uit Allah’s Woorden:

“En sticht geen onheil op aarde, nadat het geordend is en roep Hem aan met angst en hoop …(Koran, 7:56).

Hoop en zijn tegengestelde angst kun je hierbij beschouwen als middelen om jezelf in balans te brengen. Je hebt beiden nodig in een crisissituatie, zoals die we nu meemaken, om dichterbij Allah te komen en je ziel te helen. Onze voorgangers begrepen heel goed dat de perfectionering van ons geloof samengesteld is uit de ingrediënten liefde, hoop en vrees. 

Maar … laat de hoop sterker zijn dan de vrees…

Onze eigen reactie op de huidige situatie is net zo belangrijk als de reactie vanuit de autoriteiten. Als wij voor onze Heer staan op de Dag des Oordeels, kunnen we ons niet verschuilen achter iemand anders. Het is in het hier en nu dat wij werken verrichten voor de eeuwigheid. Als ik zelf moeilijkheden ervaar,  komt er wel eens een moment dat ik de hoop bijna opgeef. Dat ik denk: ik kan dit niet aan. Dit is te zwaar voor mij. Op zo’n moment vergeet ik even dat Allah almachtig is en mijn situatie kan veranderen. Allah, de Allerhoogste zegt in de Koran:

“Zeg: “O mijn dienaren die buitensporig zijn tegenover zichzelf, wanhoopt niet aan de Genade van Allah. Voorwaar, Allah vergeeft alle zonden. Voorwaar, Hij is de Vergevensgezinde, de Meest Barmhartige. En keer terug tot jullie Heer, en geef jullie over aan Hem, voordat de bestraffing tot jullie komt, waarna jullie niet geholpen worden.  (Koran, 39:53-54)

Aan de ene kant worden we bang gemaakt voor de bestraffing, maar aan de andere kant draagt Allah ons op om niet te wanhopen. En wel in die mate dat onze hoop altijd groter moet zijn dan onze wanhoop. Als dat geen hoop geeft!

Herinner jezelf altijd aan alle gemakken en al het moois waarmee Allah je al voorzien heeft.

Wees dankbaar

De geleerde Al-Ghazali leert ons dat er twee middelen zijn die ons kunnen helpen om de hoop te laten overheersen. Hij schreef in zijn ‘Book of Fear and Hope’: “De één is reflectie (itibar/fikr) en de andere het reciteren van de aya’s van de Koran en het lezen van de overleveringen.” Wat het eerste punt betreft wijst hij op het belang voor de gelovige van reflecteren over het begrip dankbaarheid, “totdat hij begrijpt hoe vriendelijk de zegeningen van Allah tegenover zijn schepselen in de wereld zijn, en totdat hij begrijpt wat het wonder is van Zijn Wijsheid met betrekking tot de bouw van de mens. Hij voorzag de mens in deze wereld immers van alles wat hij nodig heeft om in zijn onderhoud te voorzien.”
Wat je ook overkomt, herinner jezelf altijd en consequent aan alle gemakken en al het moois waarmee Hij je al voorzien heeft.

Haal hoop uit de Koran

Al-Ghazali moedigt ons ook aan om de Koran te lezen en te overpeinzen. Welke lessen kunnen we leren van de Koran met betrekking tot de verzen over hoop:  

“Voorwaar, degenen die het Boek van Allah (de Koran) voordragen en de salaah (het rituele gebed) onderhouden en bijdragen geven van waar Wij hun mee voorzien hebben, in het verborgene of openlijk: zij hopen op een handel die geen verlies zal geven. (Koran, 35:29)

Als wij ons blijven houden aan de vijf zuilen van de islam, als we anderen helpen op welke manier dan ook, dan zal de hoop zich in onze harten vestigen. De hoop op de tevredenheid en de Genade van Allah.

Allah maakt ons ook duidelijk dat de hoop die wij hebben ons onderscheidt van de mensen die weigeren om zich aan Hem over te geven:

Is de gehoorzame die een gedeelte van de nacht, zich neerknielend en staand, (in de salaah doorbrengt), die het Hiernamaals vreest en hoopt op de Barmhartigheid van zijn Heer beter (of de ongelovige)? … (Koran 39:9)

“… En jullie hopen op (dat) van Allah waarop zij niet hopen. En Allah is Alwetend, Alwijs, (Koran, 4:104)

Wees vastberaden, standvastig in je verlangen naar heling

Eén van de meest troostende boeken die ik gelezen heb is ‘Wees niet bedroefd’ van dr, Aaidh Al-Qarni. Hij schrijft dat alles wat hij geschreven heeft – de Koranverzen, de uitspraken van de Profeet, gedichten , verhalen en uitspraken van wijzen – ons oproept om een nieuw leven te beginnen, “een leven dat gevuld is met hoop op een goed en gezegend einde.” Vervolgens maakt hij duidelijk dat om ‘opnieuw’ te beginnen je ook “ware vastberadenheid, flinke standvastigheid en een oprecht verlangen om jezelf van droefheid, angst en nervositeit te bevrijden” moet tonen.

Je kunt met andere woorden elk moment een nieuwe start maken, waarbij je niet impulsief handelt, maar vanuit een sterke wil en een sterk verlangen om je zelf te helen. Zo zal je gevuld worden met hoop.

Denk het goede van Allah

Tot slot wil ik je herinneren aan de overleveringen die ons aanmoedigen om optimistisch te blijven. Zoals de volgende: De Boodschapper van Allah ﷺ  heeft gezegd: “Niemand van jullie zou moeten sterven behalve wanneer hij positief denkt over Allah.” (Sahih Muslim) 

Volgens an-Nawawi hebben de geleerden over deze overlevering gezegd, dat het goede denken van Allah betekent dat je als gelovige moet hopen op Zijn Genade en Vergeving. Vooral als de dood nabij is.

Een andere overlevering die mijn hart vult met hoop is deze: De Profeet ﷺ heeft gezegd: “Allah de Almachtige zegt: Ik ben zoals Mijn dienaar denkt, dat Ik ben. Ik ben bij hem als hij Mij noemt. Als hij Mij in zichzelf noemt, dan noem Ik hem in Mijzelf. Als hij Mij in een gemeenschap noemt, dan noem Ik hem in een gemeenschap, die beter is. En als hij zich een handbreedte naar Mij toe wendt, dan wend Ik Mij een armlengte naar hem toe, en als hij zich een armlengte naar Mij toe wendt, dan wend Ik Mij met de wijdte van uitgespreide armen naar hem toe. En als hij naar Mij toe komt lopen, dan kom Ik naar hem toe rennen.” (al-Boechari, Muslim, at-Tirmidhi en Ibn Maadjah). 

Goede gedachten hebben over Allah betekent ook erop vertrouwen dat Hij rechtvaardig is. Hij zal het recht laten zegevieren in deze tijd van misleiding, schulden, verwarring, en angst. Het zal alleen niet gebeuren wanneer en hoe wij het wensen. Het is een kwestie van hoop en geduld.

Hoofdfoto: pixabay. Foto’s lieveheersbeestje, maan, maisveld: Amina Seghier. Bronnen: almadinainstitue.org, www.reddit.com, www.icimleiden.nl